Bezoek aan de "Schilderijen uit Siena" tentoonstelling in Bozar

SCHILDERIJEN UIT SIENA

Ars narrandi in de Europese gotiek
Curatoren: Mario Scalini, Anna Maria Guiducci

Kunst, Siena, Europa en gotiek. Deze vier sleutelwoorden komen terug in de titel van dit culturele project en we verbinden ze met de Latijnse uitdrukking ars narrandi, ‘de kunst van het vertellen’. Inderdaad, in de schilderkunst gaat het van oudsher om vertellen. Zoals een moeder verhalen vertelt aan de wieg van haar kind om het zachtjes in te wijden in het mensenbestaan, zo werden aan de wieg van het middeleeuwse Europa via beelden verhalen verteld die de mens zijn plaats in de wereld aanwezen.

Siena groeide in de dertiende en veertiende eeuw uit tot het hart van het nieuwe artistieke idioom dat bepalend werd voor de Europese gotiek. Dat is een gevolg van zijn ligging aan de grootste middeleeuwse verbindingsweg, de Via Francigena, die door onze stad liep. Op deze weg droegen kunstenaars, handelaars, pelgrims en vorsten niet alleen hun inzichten uit, maar beïnvloedden ze elkaar ook. 

Sano di Pietro
" De H. Catharina van Siena" ca. 1470

Siena is nog altijd een van de culturele brandhaarden van Europa. De boodschap van een Catharina van Siena en van een Simone Martini, om slechts die twee te noemen, is nog altijd actueel. Catharina is sinds 1999 medepatrones van Europa. Ze schreef brieven waarin ze ‘vastberaden en met vlammende woorden doordrong tot de kern van de kerkelijke en maatschappelijke problemen van haar tijd’. Simone Martini en zijn medewerkers zijn mee verantwoordelijk voor de pracht van het pauselijke hof in Avignon. Het belang van de culturele uitwisseling die het leven van deze heilige en van deze schilder tekenden, kan je moeilijk overschatten. Het ideaal van vrede door dialoog dat eraan ten grondslag ligt, vormt ook nu nog de basis van de werking van de Europese instellingen. 

Dietisalvi di Speme
"Tronende Maria met Kind" 1262

Afbeeldingen van Maria in Siena

Maria was de beschermheilige van Siena. 
Zij zou het leger van Siena aan de overwinning hebben geholpen toen het de Florentijnse troepen versloeg bij de slag van Montaperti in 1260. 

De Mariaverering nam achteraf een hoge vlucht en dat merk je ook in de kunstproductie. 
    

De geboorte van Maria

Beelden en verhalen uit het leven van Maria 

Verhalen uit het leven van Maria waren lange tijd een welkome aanleiding voor het schilderen van taferelen met een overvloed aan details. 

Meer dan eens zie je op die details een realistisch beeld van het alledaagse leven in Siena. 

Dat geldt bijvoorbeeld voor het interieur van een laat-dertiende-eeuwse burgerwoning die je hier ziet op de Geboorte van Maria en de Annunciatie. 

   

Martino di Bartolommeo "Annunciation" ca. 1408

Taferelen uit het leven van Jezus    

Taferelen uit het leven van Jezus zijn een logisch vervolg op verhalen uit het leven van Maria. Vaak worden beide zelfs met elkaar verbonden, zoals je kan zien op het paneel van Niccolò di Buonaccorso.


Het kleine houten beeldje in deze zaal, een Zegenend Jezuskind, is van de hand van Francesco di Valdambrino. 

Zulke beeldjes werden in de kersttijd op het altaar geplaatst. Sinds Franciscus van Assisi in 1223 in Greccio voor het eerst een kerstkribbe had laten plaatsen, nam de verering voor het kindeke Jezus almaar toe.

Taddeo di Bartolo 1409 "Aanbidding van de Wijzen"

De Boodschap aan de herders en de Geboorte van Christus danken de sterkte van hun mise-en-scène aan de landschappelijke setting en aan de inbreng van opvallende elementen die de ene keer getuigen van een geamuseerde kijk op de werkelijkheid en een andere keer van aandacht voor rust en intimiteit.

Sano di Pietro  Ca 1430 "Boodschap aan de herders"

Niccolo di Buonaccorso 1370-1380
"Verhalen uit het leven van Jezus en Maria"

Andrea di Niccolo  Ca. 1490 "Aanbidding van de herders"

Passieverhalen

Pietro Lorenzitti ca. 1322
"Kruisiging"

Elk van de vier evangelisten vertelt het verhaal van de kruisiging, het hoogtepunt van het lijdensverhaal. De afbeeldingen vertonen verschillen in de houding van Maria en Johannes, die traditioneel onder het kruis staan. 

Pietro Lorenzetti. Verrezen Christus. Ca 1336.     

Vrouwelijke heiligen 

Pietro Lorenzetti Ca. 1315
 "De heilige Agatha"

Agatha, Ursula, Maria Magdalena, Catharina van Alexandrië en andere vrou- welijke heiligen werden in de middeleeu- wen ook in Siena vereerd. Maria Magdalena werd vaak afgebeeld onder het kruis. Catharina van Alexandrië was volgens de legende van koninklijken bloede en genoot een bijzondere verering, dat merk je aan de vele schilderijen en beelden die aan haar werden gewijd. Een zeer geliefd thema was haar mystieke huwelijk met Christus. De Meester van de Madonna van het Palazzo Venezia koos voor de archaïsche vorm van dit thema. Maria geeft de heilige ten huwe- lijk aan de kleine Jezus. Later zou dit huwe- lijk worden weergegeven als een gebeuren tussen twee volwassenen. 
   

Maria Magdalena, hier voorgesteld als boetvaardige zondares, werd door de eeuwen verward met de Maria van Egypte  die 30  jaar lang in de woestijn in een grot zou hebben doorgebracht als kluizenares. Zij was een prostituée geweest, die ooit scheep was gegaan naar Jeruzalem om tijdens de Goede Week de kruisverheffing mee te maken (ze betaalde de overtocht met haar lichaam). 

Bijzondere heiligen in Siena
Een van de heiligen die in de veertiende eeuw in Siena bijzonder vereerd en geregeld afgebeeld werden, is Ansanus, een jonge Romeinse soldaat die zich tot het christendom bekeerde en vervolgens begon te preken en te dopen aan de Arbia, een rivier in de buurt van Siena. Uiteindelijk werd hij onthoofd. Martino di Bartolommeo beeldt hem af als een viriele le jongeman en geeft hem het zwart-witte stadsvaandel van Siena in de hand.

De heilige Hiëronymus wordt op schilderijen vaak als kluizenaar afgebeeld, en ook als geleerde, omdat hij als eerste de hele Bijbel uit de grondteksten naar het Latijn vertaalde. Zo beeldt Giovanni di Paolo hem af op een paneeltje voor de huisdevotie. Het werk vertoont de verfijnd uitgevoerde tekening en de haast miniaturistische perfectie in het gebruik van kleuren en decora- tieve elementen die typisch zijn voor deze kunstenaar. 

De ‘nieuwe’ heiligen


Een van de allerbelangrijkste vertegen- woordigers van de nieuwe middeleeuwse spiritualiteit is Franciscus van Assisi, ook een patroon van Italië en van Europa. Hij werd al bij leven vereerd. 

Nauwelijks twee jaar na zijn dood (1226) werd hij heilig verklaard. Al heel vroeg waren er afbeeldingen van Franciscus in omloop. 
    

Met de vernieuwingen die vanaf het midden van de vijftiende eeuw hun intrede deden, begon het stilistische idioom van de schilderkunst in Siena dichter aan te sluiten bij de internationale gotiek. In het naburige Florence begon de renaissanceschilderkunst zich te ontwikkelen en dat had zijn invloed in Siena, toch bleef de gotiek de boventoon voeren. 

Een van de beroemdste schilderijen die toen in Siena werden gemaakt, de Onze-Lieve-Vrouw van de Nederigheid van Giovanni di Paolo, getuigt van die gehechtheid aan de gotiek. Maria zit als een vorstin in kostbare kleren op een brokaten kussen, omgeven door een sierlijke tuin vol granaatappelbomen met gouden toetsen.

Benvenuto di Giovanni " De Triomf van David"
Dit paneel was oorspronkelijk de voorkant van een koffer die als bruidsgeschenk werd uitgewisseld.